Middelland is altijd bijzonder. Neem zo maar een zondagochtend in september. Nadat de huisfilosoof, de hond en ik een ‘Middelandman was hier‘-sticker op de omgevallen boom hebben geplakt, treffen we wat verderop langs de singel een groepje vissende Hell’s Angels aan. Ik heb het altijd al gedacht: Hell’s Angels zijn niet slecht, het zijn vissers.
Diezelfde dag duik ik in mijn Rotterdam-bibliotheek, tegenover mijn bureau in mijn werkkamer. Er staan zo’n honderdzestig boeken, rapporten en publicaties die over Rotterdam gaan. Daaruit maak ik een eerste selectie van iets meer dan vijftig boeken, die ik screen op ‘Middelland’. Dat levert drie stapeltjes op:
1) Boeken die onmiskenbaar naar Middelland verwijzen, zoals de monumentale boekwerken van Peet over de Heemraadssingel en de Binnenweg; drie deelgemeentegidsen; de ‘Historische Gids van Rotterdam’ en ‘De verborgen stad’ van Godfried Engbersen en Jack Burgers; en boekjes over de Beatrijsstraat, de winkel van Vermeyden (100 jaar) en ‘Rochussen’, een uitgave van het historisch genootschap Roterodamum;
2) Algemene boeken over Rotterdamse thema’s waarin Middelland ook voorkomt. Ik noem: geschiedenisboeken, het straatnamenboek, statistische jaarboeken, het kroegenboek en boeken over architectuur en stadsontwikkeling;
3) Boeken over schrijvers. Daar wil ik met de auteur Rien Vroegindeweij, die op de Schietbaanlaan woont, dieper op in gaan: welke dichters en schrijvers kun je met onze buurt in verband brengen omdat ze er woonden of over schreven? Blaman, Sleutelaar, Frans Vogel?
G.J. de Jongh was de eerste Middellandman
Boeiend is het boek ‘De verborgen stad’, over de sociaal-maatschappelijke geheimen van Rotterdam. Engbersen en Veraart schrijven daarin een hoofdstuk over de populariteit van geheime telefoonnummers onder langdurig werklozen. Dat werd als interessant onderzoek beschouwd.
Een van de stadswandelingen die aan het boek zijn toegevoegd loopt gedeeltelijk door Middelland. Punt 11 heet ‘de rotte kies’. Het betreft een rijtje vervallen panden aan het eind van de ’s-Gravendijkwal rechts (het stuk tussen de Snellinckstraat en de Rochussenstraat) en is het gevolg van het feit dat de pandeigenaren weigerden die huizen te verkopen. Inmiddels is die kies getrokken.
In de deelgemeentegids 2013-2014 wordt Middelland nogal clichématig beschreven. De beschrijving in de historische gids spreekt me meer aan. Daar kun je lezen dat de plannen van een van de architecten van het moderne Rotterdam, G.J. de Jongh, veel ambitieuzer waren dan wat er uiteindelijk tot stand kwam. De directeur van Gemeentewerken wilde van Middelland het nieuwe stadscentrum maken, met een binnenhaven en een stervormige stadswijk ten oosten daarvan. De ontwikkeling van Stadshavens lijkt een nieuwe poging om het centrum van Rotterdam meer richting Schiedam te duwen. 
Vanaf de jaren negentig van de 19e eeuw werd Middelland gebouwd. De brede straten, pleinen en plantsoenen moesten de wijk ‘de allure verlenen die het Oude Westen ten enenmale miste.’ Ook de hier geciteerde Historische Gids gaat gepaard met 14 wandelingen door de oude en nieuwe stad. Opvallend genoeg voert er echter geen enkele route door Middelland.
De namen van de meeste grote straten in Middelland hebben te maken met plaats en tijd in de geschiedenis van Rotterdam. Het boek ‘De straatnamen van Rotterdam’ staat vol met uitstekende beschrijvingen. Zo was Mathenesse een ambachtsheerlijkheid die al in 1276 voorkomt. De naam zal een samenvoeging zijn van de woorden made (weide) en nes (aangeslibd land). Middelland was in de tweede helft van de 13de eeuw een onbedijkt stuk land tussen Schoonderloo en Beukelsdijk, dat ongeveer op dezelfde plek lag als waar nu de Middellandstraat ligt. Alleen de naam van de Rochussenstraat valt een beetje uit de toon, want Charles Rochussen was een Rotterdamse schilder van 1814 tot 1894.
Uit de tweede stapel vis ik nog een aantal aardige verwijzingen naar Middelland. In een boekje met foto’s uit de periode 1950- ’60 zie ik een in het donker genomen zwart-wit een foto van Frits Rotgans van het kruispunt Rochussenstraat – ’s-Gravendijkwal met de inmiddels verdwenen uitgaansgelegenheden Habanera en Cascade.
Een brochure van Jugendstilwandelingen voert ons langs mooie woonhuizen aan de Mathenesserlaan (248 en 280) en de Claes de Vrieselaan (42-44). De Heemraadsbrug dateert uit 1903. Het is een van de eerste betonnen bruggen in Nederland en een tijdje terug zijn er weer lantaarns op de brug aangebracht.
Blij verrast word ik door een foto van lijn 14 met als aangegeven bestemming Claes de Vrieselaan. Bij mijn weten reed lijn 15 altijd door die laan op weg naar eindpunt Ruigeplaatbrug. Dat wordt verderop in ‘Rotterdam per tram’ door G.D. van Buuren ook bevestigd.
C.B. Vaandrager schrijft een gedicht over Anna Blaman uit de de Vliegerstraat.
Het eindigt weinig vleiend met:
Ik vond haar ontzettend lelijk en ontzettend aardig.
Maar laten we eerlijk zijn:
Schrijven kon ze niet.
(Rotterdam in tekst en beeld – Kwadraat – Vianen 1983)
Koers 2005
Tussen mijn boeken zitten opvallend veel fraai uitgevoerde publicaties die zich richten op de ontwikkeling en toekomst van de stad. Allemaal wenkende perspectieven. Ik eindig mijn boekenkast-exercitie met de bundel ‘In debat over de stad’ uit 1996. Het gemeentebestuur schetst in die tijd onder het motto Koers 2005 vijf strategieën die voor Rotterdam in de toekomst van vitaal belang zijn:
- Kiezen voor de stad
- Voorrang aan een gezonde economie
- Een aantrekkelijker woonstad
- Werken aan het sociale stadsherstel
- De stad terug aan de Rotterdammers
Als je het mij vraagt is van die schone voornemens nog onvoldoende terecht gekomen. De stad probeert net van een diepe economische crisis te herstellen. De woningbouwcorporaties kregen de afgelopen tijd veel kritiek te verduren en doen nog te weinig waarvoor ze ooit vooral zijn opgericht (betaalbare huren). De sociale problemen (werkloosheid, armoede, eenzaamheid) blijken nog zeer hardnekkig te zijn, met de decentralisatie van de zorg als nieuw probleem. En de stad is nog altijd niet genoeg van de Rotterdammers. Het publieke domein is nog niet adequaat gedefinieerd. Volop werk aan de winkel dus.
Attentie: De Middellandman is nu ook te volgen via de digitale gebiedsgids.nl/delfshaven
